بایسته‌های حاکم بر فرآیند تدوین و تصویب قانون اساسی: مطالعه موردی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

چارچوب و بنای اصلی هر دولت قانونمند با قانون اساسی ترسیم می‌شود و از همین روی، پیش‌بینی الزامات و سازوکارهای طراحی این قانون از اهمیتی غیر قابل انکار برخوردار بوده و از این منظر نیز ضرورت و فایده تبیین الگوی مطلوب تدوین و تصویب قانون اساسی آشکار می‌گردد. البته هرچند نمی‌توان در این رابطه، الگوی واحد و یکسانی را برای همه کشورها پیشنهاد نمود، اما مسئله اساسی آن است که کشورها چگونه می‌توانند در یک روند مطلوب و شایسته، به تدوین و تصویب قانون اساسی مبادرت ورزند؛ امری که این نوشتار با رویکردی توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به آن می‌باشد و از همین رهگذر نیز، ارزیابی فرآیند مزبور در خصوص قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را مطمح نظر قرار می‌دهد. امعان نظر در مؤلفه‌های مؤثر و اساسی در این فرآیند مبین آن است که تضمین مشارکت حداکثری مردم، علنی بودن اقدامات نهادهای مسئول و آگاهی‌یافتن عموم از این اقدامات، جلوگیری از تحمیل قدرت از سوی افراد و گروه‌های ذی‌نفوذ، ممانعت از ایجاد آشوب و بی‌نظمی در کشور و همچنین تضمین مشارکت نخبگان و کارشناسان از جمله مهمترین‌ مؤلفه‌های فرآیند مطلوب در تدوین و تصویب قانون اساسی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

الف- فارسی
آ. کتب
1)     اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد 1، 3 و 4، چاپ اول، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
2)     بهشتی، سید محمدحسین (1390)، مبانی نظری قانون اساسی: گفتارهای حسینیه ارشاد و مشهد به انضمام متن کامل قانون اساسی مصوب سال 1358، تهیه و تنظیم بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت ا... دکتر بهشتی، چاپ اول، تهران، انتشارات روزنه.
3)     (امام) خمینی، روح‌الله (1378)، صحیفه امام (مجموعه آثار امام خمینی (ره))، جلدهای 4، 5، 7، 8، 11، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
4)     ــــــــــــــــــــــ (1385)، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، چاپ سیزدهم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،.
5)     دبیرنیا، علیرضا (1394)، قدرت مؤسس: ‌کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، چاپ اول.
6)     زرنگ، محمد (1384)، سرگذشت قانون اساسی در سه کشور ایران، فرانسه و آمریکا، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی..
7)     کاتوزیان، ناصر (1387)، گامی به سوی عدالت، جلد 1، چاپ اول، تهران، نشر میزان.
8)     لاگلین، مارتین (1391)، مبانی حقوق عمومی، ترجمه محمد راسخ، چاپ دوم، تهران، نشر نی.
9)     هاشمی، محمد (1388)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران: اصول و مبانی کلی نظام، جلد 1، چاپ نهم، تهران، نشر میزان.
10)  ـــــــــــــــــــ (1390)، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، چاپ اول،.نشر میزان.
11)  ورعی، سید جواد (1385)، مبانی و مستندات قانون اساسی به روایت قانونگذار، چاپ اول، قم، انتشارات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
12) بـ. مقالات
13)  خلیلی، محسن (1377)، «بایستگی پدیداری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دیدگاه امام خمینی (رحمت‌الله علیه)»، پژوهشنامه‌ متین، 1377، شماره‌ 1.
14)  عباسی، بیژن (1383) [الف]، «شیوه‌های تدوین و تصویب قانون اساسی»، نشریه حقوق اساسی، سال دوم، شماره دوم.
15)  ـــــــــــــــــــ [ب]، «تمایز قوه مؤسس و قوای تأسیسی»، مجله حقوق اساسی، شماره 3.
16)  ـــــــــــــــــــ (1371)، «قانون اساسی؛ سیر مفهوم و منطوق از دید تطبیقی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 28.
17)  منصوریان، مصطفی (1394)، «اصلاح قانون اساسی»، گزارش پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل 13940123.
 
ب- انگلیسی
Books:
1)     Arato, Andrew (2000), Civil Society, Constitution, and Legitimacy, Rowman and Littlefield Publishers.
2)     Brewer-Carías, Allan R. (2010), Dismantling Democracy in Venezuela: The Chávez Authoritarian Experiment, Cambridge University Press.
3)     Brooke, Sam (2005), Constitution-Making and Immutable Principles, the Fletcher School, Tufts University.
4)     Gönenç, Levent (2011), Towards a Participatory Constitution Making Process in Turkey, Turkey, the Economic Policy Research Foundation of Turkey.
5)     Mukangara, Daudi R. (1998- 2001), Forms and Reforms of Constitution-Making With Reference To Tanzania, UTAFITI, Special Issue, Vol.4.131.150,.
6)     Sieyès, Emmanuel Joseph (2004), Political Writings: Including the Debate between Sieyès and Ton Paine in 1791, Indianapolis: Hackett Publishing Company.
7)     Tushnet, Mark (2014), Advanced Introduction To Comparative Constitutional Law, UK: Edward Elgar Publishing Limited.
 
B. Articles:
1)     Elster, Jon (1995), “Forces and Mechanisms in the Constitution-Making Process”, Duke Law Journal, Vol. 45,364.396
2)     Fafard, Patrick And Reid, Darrel R. (1991), “Constituent Assemblies: A Comparative Survey”, Institute Of Intergovernmental Relations, Canadian Cataloguing In Publication Data, Research Paper N. 30, 1-52
3)     Franck, Thomas M. And Thiruvengadam, Arun K. (2010), “Norms Of International Law Relating To The Constitution-Making Process", Framing The State In Times Of Transition: Case Studies In Constitution Making, Edited By Laurel E. Miller, Washington, D.C, US Institute Of Peace Press.
4)     Klein, Claude and Sajó, András (2012), “Constitution-Making: Process and Substance”, the Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, Edited By Michel Rosenfeld and András Sajó, UK: Oxford University Press.
5)     Landau, David (2012), “The Importance of Constitution-Making”, Denver University Kaw Review, Vol. 89, 611.633
6)     ـــــــــــــــــــــــــــــ ( 2013), “Constitution-Making Gone Wrong”, Alabama Law Review, FSU College Of Law, Vol. 64, No. 587, 923- 98
7)     Negretto, Gabriel L. (1998), “Constitution-Making And Institutional Design: The Reform Of Presidentialism In The Argentine Constitution Of 1994”, Prepared For Delivery At The 1998 Meeting Of The Latin American Studies Association, The Palmer House Hilton Hotel, Chicago, Illinois, 1-33
8)     Rosenn, Keith S. (1990), “Brazil’s New Constitution: An Exercise in Transient Constitutionalism for a Transitional Society”, The American Journal of Comparative Law, Vol. 38, No. 4, 733-802
 
C. Documents:
1)     Federal Constitution of the Swiss Confederation, 18 April1999 (Status as Of 18 May 2014).
2)     -         International Court of Justice (I.C.J.) (1986), Military and Paramilitary Activities In and Against Nicaragua (Nicaragua V. United States of America), Judgment of 27 June 1986, I.C.J. Reports1986