وضعیت معاملات مضطر در حالت سوءاستفاده از اضطرار (با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و اصول قراردادهای تجارت بین المللی)

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی

چکیده

     اکثر حقوقدانان معتقدند که قانون مدنی در باب سوء استفاده از اضطرار حکمی ندارد و ماده 206 نیز شامل چنین وضعیتی نمی‌شود. بر این اساس نظریات گوناگونی در باب معاملات مضطر در حالت سوء استفاده از اضطرار ارائه گردیده است که در پنج محور خلاصه می‌شود: 1.صحت معامله 2. صحت معامله  با حق فسخ برای مضطر 3. عدم نفوذ معامله 4. تعدیل معامله توسط قاضی 5. بطلان معامله. طبق اصول قراردادهای تجارت بین‌المللی، در مواقعی که از شرایط اضطرار، سوء استفاده می‌شود، باید در صحت چنین قراردادهایی شک نمود و آن را غیرنافذ دانست و یا برای مضطر حقی را قائل شویم که بتواند از طریق دادگاه، تعهدی را که به‌طور متعارف، گزافه می‌نماید، در حد مطلوبی تقلیل و تعدیل نماید. به‌نظر می‌رسد هیچ یک از نظریات فوق به تنهایی نمی‌تواند تمام معاملات مضطر را پوشش دهد. بر این اساس، باتوجه به اقسام معاملات سوء استفاده از اضطرار، باید معاملات مضطر در این حالت را به دو دسته تقسیم نمود؛ در حالتی که خود  متعامل جهت معامله، برای مضطر شرایط اضطراری ایجاد می‌کند و در اثر معامله مزبور نیز ضرری متوجه مضطر می‌شود، در این صورت به نظر می‌رسد نظریه مناسب، عدم نفوذ معامله باشد چرا که رکن مادی اکراه تحقق یافته است. اگر ایجاد شرایط اضطراری توسط متعامل که موجب ورود ضرر به مضطر شده است، سبب شود که  مضطر برای رفع شرایط اضطراری دست به معامله با شخص دیگری غیر از متعامل بزند، در این صورت به نظر می‌رسد معامله‌ی وی صحیح است چرا که نمی‌توان ایجاد شرایط اضطراری توسط متعامل را به معامله مضطر با شخص ثالث مرتبط کرد و اصل نسبی بودن قراردادها در این زمینه حاکم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

  1. الف: فارسی

    1. اخلاقی، بهروز و امام، فرهاد (1379)، ترجمه اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی
    2. انصاری، علی(1390)، سوءاستفاده از اضطرار با رویکردی بر اندیشه فقهی امام خمینی ره ،پژوهش­نامه متین، شماره 53
    3. امامی، سید حسن ( 1364)، دوره ی حقوق مدنی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، ج 1
    4. آرامش، رسول ( 1388)، اضطرار و مسؤولیت مدنی، تهران: بهنامی
    5. باریکلو، علی رضا ( 1382)، ضمانت اجرای حقوقی سوءاستفاده  از وضعیت اضطراری طرف قرارداد، مجله ی حقوق خصوصی، شماره 4
    6. باریکلو، علی رضا ( 1392)، مسؤولیت مدنی، تهران: میزان
    7. باقری، احمد و رنگین کمان، فاطمه (1388)، سوءاستفاده از حق،  مجله نامه الهیات، شماره 6
    8. بهرامی احمدی، حمید ( 1366)، سوءاستفاده ی از حق، تهران: اطلاعات
    9. بنی اسدی، عماد (1394)، سوء استفاده از اضطرار طرف قرارداد، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید باهنر کرمان
    10. بهرامی احمدی،حمید(1390)،­ حقوق تعهدات و قراردادها،­تهران:انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)
    11. بهرامی احمدی،حمید(1393)،­ ­ضمان قهری،­تهران:انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)
    12. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1367)، ترمینولوژی حقوقی، تهران: گنج دانش
    13. جفعری لنگرودی، محمد جعفر (1357)، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران: انتشارات مشعل آزادی، ج 1
    14. شهیدی، مهدی ( 1385)، مجموعه مقالات حقوقی، تهران: مجد
    15. صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب الله (1389)، مسولیت مدنی، تهران: سمت
    16. صفایی، سید حسین(1391)،قواعد عمومی قراردادها، تهران:میزان
    17. عبدی پور، ابراهیم ( 1376)، بررسی تطبیقی مفهوم و آثار اضطرار در حقوق مدنی، قم: دفتر تبلیغات حوزه  علمیه قم
    18. غفوریان، احمد ( 1360)، نقش اضطرار در مسؤولیت مدنی، تهران: نشریه ی حقوق و علوم سیاسی، شماره  22
    19. قافی، حسین (1383)، ماهیت و میزان اعتبار قرارداد الحاقی، مجله فقه و حقوق، شماره اول
    20. کاتوزیان، ناصر ( 1364)، قواعد عمومی قراردادها، تهران: دانشگاه تهران، ج 1
    21. کاتوزیان، ناصر ( 1374)، الزامات خارج از قرارداد، تهران: دانشگاه تهران، ج 1
    22. کاتوزیان، ناصر ( 1388)، عقود معین(مشارکت­ها و صلح)، تهران: کتابخانه گنج دانش
    23. محقق داماد، سید مصطفی(1391)، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر اسلامی
    24. نبوی زاده، آیت الله (1390)، سوءاستفاده از حق در حقوق قراردادی، تهران: انتشارات جنگل

    ب: عربی

    1. انصاری، شیخ مرتضی (1406ه.ق)، المکاسب،قم: مؤسسه­ی اسماعیلیان
    2. خمینی« ره»، روح الله ( 1405 ه. ق)، کتاب البیع، قم: مؤسسه ی اسماعیلیان، ج 2
    3. طباطبایی قمی، سید تقی ( 1409 ه. ق)، مبانی منهاج الصالحین، قم: کتابفروشی مفید، ج 7
    4. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم ( 1378 ه. ق)، حاشیه مکاسب، قم: مکتبه بصیرتی
    5. مکارم شیرازی، ناصر ( 1416 ه. ق)، انوار الاصول، قم: انتشارات نسل جوان
    6. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى(1418 ه‍ ق )، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام