مبنای حکومت اراده و تراضی در خیارات در حقوق ایران و فقه مذاهب اسلام

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی

چکیده

اصل لزوم قراردادها و غیرقابل انحلال بودن آن‌ها که از آن به «اصاله الزوم» تعبیر می‌شود از اصول و قواعد حاکم بر تمامی عقود می‌باشد و جز در مواردی که به‌حکم قانونگذار مورد تخصیص واقع شود، پابرجاست. یکی از موارد تخصیص اصل مزبور که موجب تزلزل عقود و قراردادها می‌شود، خیارات است. در این‌که علت و مبنای تخلف از اصل لزوم در قراردادها و ثبوت خیارات چیست، میان فقها و حقوقدانان اختلاف‌نظر وجود دارد یکی از دیدگاه‌های مهمی که در زمینه مبنای خیارات مطرح‌شده و طرفداران زیادی را به خود اختصاص داده، مبنای حکومت اراده و تراضی متعاقدین می‌باشد. بر اساس این مبنا، خیارات فسخ در عقود لازم، به خواست و اراده صریح یا ضمنی دو طرف قرارداد بازمی‌گردند و حکومت اراده، مبنای واقعی التزام به عقد و حدود آن است. این نظر هرچند طرفدارانی در میان فقها و حقوقدانان دارد و در آثار فقهی و حقوقی مطمح نظر واقع گردیده، لیکن تابه‌حال به‌صورت مجزا مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. در این پژوهش، ضمن بررسی انواع تعهدات ضمنی منبعث از اراده متعاقدین که می‌توان تخلف از آن‌ها را موجب ثبوت خیار فسخ دانست، امکان پذیرش آن‌ها به‌عنوان مبنای خیارات، مورد مداقه و بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه،6 مجلد
بهرامی احمدی، حمید (1390)، قواعد فقه (لاضرر)،تهران:انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)،چاپ دوم، ج2.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1381)، تئوری موازنه،تهران:گنج دانش،چاپ اول.
_____(1392)،وسیط در ترمینولوژی حقوق،تهران: گنج دانش،چاپ پنجم.
جناتی، محمدابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،نرم‌افزار جامع فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام
شهیدی، مهدی(1387ه.ق)، شروط ضمن عقد،تهران:مجد،چاپ دوم
____(1386ه.ش)،آثار قراردادها و تعهدات،تهران:مجد،چاپ سوم
کاتوزیان، ناصر(1387ه.ش)، قواعد عمومی قراردادها،تهران:شرکت سهامی انتشار،چاپ پنجم،5 مجلد
____(1391ه.ش)، مسئولیت مدنی،تهران:دانشگاه نهران،چاپ یازدهم، ج 1
محقق داماد،سید مصطفی،قواعد فقه(بخش مدنی(1406ه.ق)،دوازدهم،تهران:مرکز نشر علوم اسلامی،4مجلد
مکارم شیرازی، ناصر(1427ه.ق)، دایره المعارف فقه مقارن،قم:انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب ع،چاپ اول
ابن عابدین، محمدامین(1412ه.ق)، رد المحتار علی الدرالمختار، بیروت: دارالفکر: بیروت، چاپ دوم، ج4
ابن قیم الجوزیه، شمس‌الدین(1411ه.ق)، اعلام الموقعین عن رب العالمین، بیروت: دارالکتب العلمیه:بیروت،چاپ اول،ج3
انصاری، شیخ مرتضی(1415ه.ق)، مکاسب، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری،چاپ اول،ج5
ایروانی، باقر(1426ه.ق)، دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، قم: دارالفقه للطباعه و النشر،چاپ سوم،ج1و2
تبریزی، میرزا جواد(1416ه.ق)، ارشاد المطالب الی التعلیق علی المکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان،چاپ سوم،ج3
جزائری،سید محمد(1416ه.ق)،هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم: موسسه دارالکتب، چاپ اول،ج6
جمعی از پژوهشگران(1426ه.ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام،چاپ اول،ج1و2و3
جمعی از فقها، مجله الاحکام العدلیه، نور محمد،کارخانه تجارت کتاب
جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌البیت علیهم‌السلام، قم: موسسه دایره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام،چاپ اول،ج45
حمیری، نشوان(1420ه.ق)، شمس‌العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم،بیروت و دمشق، دارالفکر،چاپ اول،ج6
خوانساری، موسی(1373ه.ق)، رساله فی قاعده نفی الضرر،تهران: المکتبه المحمدیه، چاپ اول
خوئی، سید ابوالقاسم، مصباح المفقاهه، ج5،6،7
____(1412ه.ق)، المستند فی شرح عدوه الوثقی(الاجاره)،4مجلد
____(1418ه.ق)،فقه الشیعه(کتاب الطهاره)، قم: موسسه آفاق،چاپ سوم،ج2
_____(1418ه.ق)،موسوعه الامام الخوئی، قم: موسسه احیاء آثار الامام خوئی ره،چاپ اول،ج31
روحانی، سید صادق(1412ه.ق)، فقه الصادق علیه‌السلام، قم: دارالکتب،چاپ اول،ج16
الزحیلی،وهبه بن مصطفی،الفقه الاسلامی و ادلته،دمشق:دارالفکر،چاپ چهارم،ج5
سیستانی، سید علی(1414ه.ق)، قاعده لاضرر و لا ضرار،قم: دفتر آیت‌الله سیستانی، چاپ اول
السیوطی، جلال‌الدین(1411ه.ق)، الاشباه و النظائر، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول،ج1
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، دارالمکتبه الهلال، ج6
القحطانی الحنبلی، عبدالرحمن(1406ه.ق)، الاحکام شرح اصول الأحکام،دوم،ج3
قمی،سید تقی طباطبایی(1423ه.ق)،الغایه القصوی(کتاب الاجاره)،قم: انتشارات محلاتی،چاپ اول
قمی،سید تقی طباطبایی(1400ه.ق)،دراستنا من فقه الجعفری،قم:مطبعه خیام،چاپ اول،ج4
مامقانی، ملاعبدالله(1316ه.ق)،غایه الآمال فی شرح کتاب المکاسب،قم:مجمع الذخائر الاسلامیه،چاپ اول،ج1
نائینی، میرزا محمدحسین(1373ه.ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب،تهران:المکتبه المحمدیه،چاپ اول،ج1
____(1373ه.ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب،تهران:المکتبه المحمدیه،چاپ اول،ج1
نجفی، محمدحسن(1404ه.ق)، جواهر الکلام،بیروت:دار احیاء التراث العربی،چاپ هفتم،ج22و23
نراقی، مولی احمد(1417ه.ق)، عوائد الأیام،قم:انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم،چاپ اول
یزدی، سید محمدکاظم(1421ه.ق)، حاشیه المکاسب، قم:موسسه اسماعیلیان چاپ دوم،ج2
 اسماعیلی،محسن(1390)، «شرط ارتکازی در فقه امامیه و حقوق ایران»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره دو