آموزه‌های حقوقی گواه
نگرشی جدید به مبانی مسئولیت مدنی در حقوق ایران و فقه امامیه
نوع مقاله : مقاله تخصصی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران
چکیده
مبنای مسئولیت مدنی همواره از موضوعات بحث برانگیز در مسئولیت مدنی بوده است. ریشه برخی از این مبانی منابع غربی و ریشه برخی دیگر منابع اسلامی است. مبنای «خطر» و «تقصیر» برگرفته از غرب و مبنای «نفی ضرر» یا به عبارتی قابلیت انتساب عرفی ضرر به شخص از مبانی اسلامی قابل استنباط است. قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران در سیر تطور خود، حسب مورد یکی از این مبانی را برای مسئولیت مدنی برگزیده است که موجب سردرگمی حقوقدانان شده است.
براساس مطالعات انجام شده در حقوق ایران، می‌توان گفت به رغم غنای فقهی در زمینه مسئولیت مدنی، قوانین موجود در این زمینه در حقوق ایران بسیار پراکنده است. قانون مدنی با درنظر گرفتن موازین فقهی و با ذکر چند ماده به صورت کلی، اصول مسئولیت مدنی را بیان کرده است و قانون مسئولیت مدنی براساس نظریه تقصیر تنظیم شده و با سایر قوانین مطابقت ندارد. به صورت کلی می‌توان گفت، جدای از قانون مسئولیت مدنی، سایر قوانین موضوعه دارای رویه نزدیک به هم و برگرفته از فقه غنی اسلامی است و مبنای اتلاف و تسبیب می‌تواند به‌عنوان یک مبنای جامع و کامل ارائه گردد که فقه امامیه نیز موید آن است. در این پژوهش که به شیوه کتابخانه‌ای انجام شده است، مبانی رایج مسئولیت مدنی از زاویه‌ای دیگر نقد و بررسی شده است.
کلیدواژه‌ها
- آملی، محمدتقی، (1413ق)، کتاب الصلوه، تقریرات درس مرحوم محقق داماد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- انصاری، شیخ مرتضی، (1382) مکاسب، جلد 5، قم: اسماعیلیان.
- بادینی، حسن، (1384) فلسفه مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- باریکلو، علیرضا، (1392،) مسئولیت مدنی، چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
- بجنوردی، محمد حسن، (1371)، القواعدالفقهیه، ج 2، قم: اسماعیلیان.
- بهرامی احمدی، حمید، (1391)، ضمان قهری، مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
- جبعی‌العاملی، علی بن احمد، (1413ق)، مسالک الافهام، قم: مؤسسه معارف اسلامی.
- حسینی نژاد، حسینقلی، (1370) مسئولیت مدنی، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی.
- حلی، یوسف بن محمد، (1420ق)، تذکره العلماء، جلد 1، تهران، موسسه نشر اسلامی.
- خویی، سید ابوالقاسم، (1374ق)، مصباح الفقاهه، نجف: المطبعه الحیدریه.
- راسا، میشل – لور، (1375) مسئولیت مدنی، ترجمه محمد اشتری، چاپ اول، تهران: نشر حقوق‌دان.
- شکاری، روشنعلی، (1385) جزوه درسی قواعد فقه، تهران: دوره کارشناسی دانشگاه امام صادق(ع).
- عامر، حسین، (1979م)، المسوولیه المدنیه التقصیریه و العقدیه، القاهره: دارالمعارف.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (بی‌تا)، القاموس المحیط، بیروت: دارالفکر.
- کاتوزیان، ناصر، (1392)، الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری) مسئولیت مدنی، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- کاتوزیان، ناصر، (1379) وقایع حقوقی، تهران: انتشارات دادگستر.
- کلینی، محمدبن یعقوب، (1366)، اصول کافی، کتاب معیشت باب ضرار، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- مبین، حجت، (1390)، نظریه قابلیت استناد در مبانی مسئولیت مدنی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- محقق داماد، سید مصطفی، (1383)، قواعد قفه، بخش مدنی (1)، چاپ یازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مراغی، میرعبدالفتاح، (1418ق)، العناوین الفقهیه، تهران: مؤسسه نشر اسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر، (1382)، القواعد الفقهیه، قم: نشر مدرسه الامام امیرالمؤمنین.
- موسوی خمینی، روح الله، (بی‌تا)، تحریر الوسیله، جلد دوم، تهران: انتشارت مکتبه العلمیه الاسلامیه.
- نجفی، محمدحسن، (1367)، جواهرالکلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- نراقی، ملا احمد، (1408ق)، عوائد الایام، قم: انتشارات بصیرتی.
- Bénabent, Alain, (1991), Droit civil, les obligation, 3e éd, Paris: Montchrestien, 1991.
)