آموزه‌های حقوقی گواه
تحلیل فقهی و حقوقی ماده‌ی 1013 قانون مدنی و امکان تعمیم آن به انواع امین
نوع مقاله : مقاله تخصصی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی
چکیده
«امین»، جز در صورت تقصیر، مسؤول تلف یا نقصان مالی که به او سپرده شده، نیست. قانون مدنی در مواد 1013 در باب امین بر غایب مفقودالاثر و 1243 در باب قیمومت، حکمی مشابه مقرّر داشته است: امکان اخذ تضمین از امین منصوب از جانب دادگاه. شرط اتیان تضمین برای آن است که هرگاه امین به دلیلی، مثل تقصیر یا شرط ضمانِ مطلق و موارد مشابه، مسؤول شناخته شد، بتوان از محلّ آن تضمین، بی‌دغدغه، خسارات را جبران کرد.
با اتخاذ وحدت ملاک و الغای خصوصیّت از مواد مذکور، جریان این حکم در سایر امنای قضایی اثبات می‌شود؛ بدین بیان که اعمال ولایت بر موارد امانت قضایی اصالتاً وظیفه‌ی «حاکم» است ولی چون این کار از طریق نصب امین صورت می‌پذیرد، امین باید شروطِ مشروعِ حاکم را فراهم آورد. در مورد امین مالکی (به سبب عقد یا ایقاع) نیز به دلیلِ قاعده‌ی تسلیط و حرمت مال مسلم و حلّیّت تجارتی که با تراضی باشد، امکان اخذ تضمین از وی وجود دارد؛ در تمام این امور، مقرّرات امری قانون لازم‌الاجراست. لکن، امکان عملی اخذ تضمین از امین قانونی، بسته به نوع آن، به دلیل «استفاده از حقّ خویش» و به دلیل قاعده‌ی «احسان» و «وجوب ردّ فوری مال» وجود ندارد.
کلیدواژه‌ها
الف. فارسی
1- اسماعیلی، محسن(1394-1393)، جزوه‌ی درس حقوق مدنی 10، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، دانشکده‌ی معارف اسلامی و حقوق.
2- امامی، سیّدحسن(1372)، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیّه.
3- جمعی از مؤلفان(بی‌تا)، مجلة فقه اهل‌البیت علیهم‌السّلام، قم: مؤسسه‌ی دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، ج18.
4- صفایی، سیّدحسین(1387)، دوره‌ی مقدّماتی حقوق مدنی – قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر میزان.
5- طاهری، حبیب الله(1418ق)، حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم.
6- قاسم زاده، سیّدمرتضی(1389)، امور حسبی غایب مفقودالاثر، تهران: نشر میزان.
7- کاتوزیان، ناصر(1389)، دوره‌ی حقوق مدنی، عقود معیّن (جلد چهارم) – عقود اذنی، وثیقه‌های دین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
8- کاتوزیان، ناصر(1388)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: نشر میزان.
9- گیلانی، میرزای قمّی، ابوالقاسم بن محمّدحسن(1413ق)، جامع الشّتات فی أجوبة السؤالات، تهران: مؤسسه‌ی کیهان، ج3.
10- لنگرودی، محمّدجعفر جعفری(1388)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه‌ی گنج دانش، ج1.
11- لنگرودی، محمّدجعفر جعفری(1379)، مجموعه‌ی محشّی قانون مدنی، تهران: کتابخانه‌ی گنج دانش.
12- محقّق داماد، سیّد مصطفی یزدی(1406ق)، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ج1.
13- معین، محمّد(1360)، فرهنگ فارسی، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر، ج1.
ب. عربی
14- احسایی، ابن ابی جمهور، محمد بن علی(1405ق)، عوالی (غوالی) اللئالی العزیزیة، قم: دار سیدالشهداء للنشر، ج3.
15- اردبیلی، احمد بن محمّد(1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج10.
16- اصفهانی، فاضل هندی، محمّد بن حسن(1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج10.
17- موسوی بجنوردی، سیّدحسن بن آقابزرگ (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.
18- بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد(بی‌تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، قم: مجمع البحوث العلمیّة، ج12.
19- بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد(1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج21.
20- طباطبایی حائری ، سیّد محمّد مجاهد(بی‌تا)، کتاب المناهل، قم: مؤسسه‌ی آل‌البیت علیهم‌السلام.
21- طباطبایی حکیم، سیّد محسن (1416ق- الف)، دلیل الناسک – تعلیقة وجیزة علی مناسک الحج (للنائینی)، قم: مدرسه‌ی دار الحکمة.
22- طباطبایی حکیم، سیّدمحسن (1416ق- ب)، مستمسک العروة الوثقى، قم: مؤسسة دار التفسیر.
23- حلّی، مقداد بن عبدالله سیوری(1425ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی، ج2.
24- خراسانی، حسین وحید(1428ق)، منهاج الصالحین، قم: مدرسه‌ی امام باقر علیه‌السلام، ج3.
25- موسوی خلخالی، سیّد محمّد مهدی (1427ق)، فقه الشیعة – کتاب الإجارة، تهران: مرکز انتشارات فرهنگی منیر.
26- موسوی خمینی، سیّد روح الله (1425ق)، تحریر الوسیلة – ترجمه، علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج3.
27- موسوی خوئی، سیّد ابوالقاسم (1418ق)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: تحت اشراف جناب آقای لطفی، ج2.
28- خوئی، سیّد ابوالقاسم موسوی(1416ق)، صراط النجاة (المحشّی)، قم: مکتب نشر المنتخب، ج1.
29- موسوی خوئی، سیّد ابوالقاسم (1409ق)، مبانی العروة الوثقی، قم: منشورات مدرسة دار العلم – لطفی، ج2.
30- موسوی خوئی، سیّد ابوالقاسم (بی‌تا)، مصباح الفقاهة، بی‌جا: بی‌نا، ج6.
31- راوندی، قطب‌الدین، سعید بن عبدالله(1405ق)، فقه القرآن، قم: انتشارات کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی (ره)، ج2.
32- شبیری زنجانی، سیّدموسی (1428ق)، المسائل الشرعیة، قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
33- سبحانی، جعفر(1418ق)، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: مؤسسه‌ی امام صادق علیه‌السلام، ج1.
34- سبزواری، سیّد عبدالأعلی(1413ق)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم: مؤسسة المنار.
35- سبزواری، محقّق، محمّدباقر بن محمّد مؤمن(1423ق)، کفایة الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج1.
36- سعدی، أبو جیب(1408ق)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق: دار الفکر.
37- سیستانی، سیّدعلی حسینی(1417ق)، منهاج الصالحین، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی، ج2.
38- شهیدثانی، زین الدین بن علی العاملی(1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی: کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری.
39- شهیدثانی، زین الدین بن علی العاملی(1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، ج4.
40- صدر، سیّد محمّد(1420ق)، ما وراء الفقه، بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، ج5.
41- طرابلسی، قاضی عبدالعزیز ابن براج(1406ق)، المهذّب، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج2.
42- طوسی، محمّد بن حسن(1407ق)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج3.
43- طوسی، محمّد بن حسن(1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیّة، تهران: المکتبة الرضویّة لإحیاء الآثار الجعفریّة.
44- عاملی، حسینی، سیّد جواد بن محمّد(1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلّامة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم.
45- عاملی، کرکی، محقّق ثانی، علی بن حسین(1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه‌ی آل‌البیت علیهم‌السلام.
46- عبدالرحمان، محمود(بی‌تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا: بی‌نا، ج1.
47- علّامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: مؤسسه‌ی امام صادق علیه‌السلام، ج2.
48- علّامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه‌ی آل‌البیت علیهم‌السلام، ج13.
49- علّامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج5.
50- فیض کاشانی، محمّدمحسن بن شاه مرتضی(1418ق)، النخبة فی الحکمة العملیة و الأحکام الشرعیة، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
51- قمّی، سیّدصادق حسینی روحانی(بی‌تا)، منهاج الصالحین، بی‌جا: بی‌نا، ج2.
52- کلینی، ابوجعفر، محمّد بن یعقوب(1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
53- گلپایگانی، لطف‌الله صافی(1416ق)، هدایة العباد، قم: دار القرآن الکریم، ج2.
54- محقّق حلّی، نجم الدین، جعفر بن الحسن(1413ق)، الرسائل التسع، قم: انتشارات کتابخانه‌ی آیت الله مرعشی نجفی (ره).
55- حسینی مراغی، سیّد میرعبدالفتاح بن علی (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، ج2.
56- مغنیه، محمّدجواد(1421ق)، فقه الإمام الصادق علیه السّلام، قم: مؤسسه‌ی انصاریان.
57- مکارم شیرازی، ناصر(1424ق)، کتاب النکاح، قم: انتشارات مدرسه‌ی امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام.
58- غروی نایینی، میرزا محمّدحسین (1413ق)، المکاسب و البیع، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی عملیّه‌ی قم.
59- نجفی، کاشف الغطاء، علی بن محمّدرضا بن هادی(1381ق)، النور الساطع فی الفقه النافع، نجف اشرف: مطبعة الآداب، ج1.
60- نجفی، کاشف الغطاء، محمّدحسین بن علی بن محمّدرضا(1359ق)، تحریر المجلة، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة، ج2.
61- نجفی، کاشف الغطاء، مهدی(بی‌تا)، مورد الأنام فی شرح شرائع الإسلام، نجف اشرف: مؤسسة کاشف الغطاء، ج2.
62- نجفی، محمّدحسن(1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج27.
63- نوری، محدّث، میرزاحسین(1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسه‌ی آل‌البیت علیهم‌السّلام، ج14.
)